Dunida aan maanta ku noolnahay, badeecadaha iyo adeegyadu waxay si joogto ah ugu safraan xuduudaha. Telefoonka aad gacanta ku hayso, dharka aad xiran tahay, ama cuntada aad cunto, waxaa suurtogal ah in ay soo mareen waddamo badan ka hor inta aysan ku soo gaarin. Isku-socodkan ganacsi ee caalamiga ah ma ahan mid iska yimid, balse waxaa jira nidaam iyo sharciyo maamula. Hay’adda ugu weyn ee shaqadaas qabata waa Hay’adda Ganacsiga Adduunka World Trade Organization (WTO).
Haddaba, waa maxay WTO?
Si fudud, Hay’adda Ganacsiga Adduunka waa urur caalami ah oo dejisa sharciyada ganacsiga ee u dhexeeya waddamada. Waa madasha ay dowladuhu ku kulmaan si ay uga wada xaajoodaan heshiisyada ganacsiga iyo si ay u xalliyaan khilaafaadka ka dhasha. Ururka Ganacsiga Adduunka World Trade Organization (WTO) waa hay’ad caalami ah oo loo aasaasay si ay u dejiso una ilaaliso xeerar lagu hago ganacsiga caalamiga ah.
WTO waxa ay ka shaqeysaa in ganacsiga dunida uu noqdo mid xor ah, caddaalad ah, furan, isla markaana la saadaalin karo.Bal u fakar sida garsooraha ciyaarta kubadda cagta, WTO waxay hubisaa in waddan kasta uu raaco sharciyada la isku ogyahay, si ganacsigu u noqdo mid siman, hufan, oo la isku halleyn karo. Xarunteedu waxay ku taallaa magaalada Geneva, Switzerland, waxaana xubin ka ah 164 waddan, kuwaas oo ka dhigan 98% ganacsiga adduunka.
Goormaa la aasaasay? maxayse tahay faa’iidada ay u leedahay waddamada ku biira?
WTO waxaa si rasmi ah loo aas aasay 1-dii Janaayo 1995, iyadoo bedeshay hay’addii hore ee General Agreement on Tariffs and Trade (GATT) oo la sameeyay sanadkii 1948. GATT waxaa markii hore lagu aasaasay si loo yareeyo caqabadaha ganacsiga ee dunida kaddib dagaalkii labaad ee aduunka, waxaana loo arkayay inuu yahay saldhigii dhaqaalaha caalamiga ah ee casriga ah.Ka dib wada-xaajood dheer oo socday muddo 8 sano ah (Ururka loo yaqaanay Uruguay Round), WTO waxaa la dhisay si ay u noqoto hay’ad buuxda oo maamusha oo damaanad qaadda nidaamka ganacsiga caalamiga ah.
Aasaaska WTO wuxuu salka ku hayaa wixii ka dambeeyay Dagaalkii Labaad ee Adduunka. Si looga fogaado khilaafyo mustaqbalka ah, waddamadu waxay garowsadeen muhiimadda ay leedahay iskaashiga dhaqaale.
Ujeedada Aasaaska WTO
WTO waxaa loo dhisay iyadoo leh ujeedooyin cad oo ay ka mid yihiin:
✅ In la yareeyo caqabadaha ganacsiga sida canshuuraha kastamyada, xayiraadaha tirada badeecadaha (quotas), iyo xeerarka kale ee xaddidaya ganacsiga.
✅ In la dhiirrigeliyo tartan caddaalad ah si ganacsigu u noqdo mid furan oo aysan waddamada horumarsan iyo kuwa soo koraya midna la dulmin.
✅ In la xalliyo khilaafaadka ganacsiga ee u dhexeeya waddamada xubnaha ah iyada oo loo marayo hab sharci ah oo dhexdhexaad ah.
✅ In la xoojiyo wada shaqeynta caalamiga ah si loo gaaro koboc dhaqaale iyo horumar bulsho.
Muhiimadda ay u Leedahay Adduunka
WTO waxay muhiimad weyn u leedahay dhaqaalaha adduunka:
- Waxay kobcisaa dhaqaalaha, marka ganacsigu fududaado, qiimaha badeecaduhu wuu yaraadaa, taasoo faa’iido u ah macaamiisha iyo shirkadaha.
- Waxay abuurtaa xasilooni, nidaamka WTO wuxuu ka hortagaa isbeddello siyaasadeed oo kedis ah oo carqaladeyn kara ganacsiga.
- Waxay siisaa cod waddamada yaryar, madasha WTO, waddan kasta, ha weynaado ama ha yaraadee, wuxuu leeyahay cod siman, taasoo siinaysa awood ay ku difaacdaan danahooda ganacsi.
Faa’iidooyinka ay Waddamadu ka Helaan Ku Biiritaanka WTO
Waddan kasta oo ku biira WTO wuxuu helaa faa’iidooyin badan oo muhiim ah:
- Helitaanka suuqyo furan
Waxay si rasmi ah uga ganacsan karaan suuqyada waddamada kale oo xubnaha ah iyagoo ka helaya fursado siman.
- Dhiirrigelinta maalgashiga shisheey
Ku biirista WTO waxay sare u qaadaa kalsoonida maalgashadayaasha caalamka.
- Ka qaybgalka dejinta xeerarka ganacsiga caalamiga ah
Waddamada waxay helaan fursad ay codkooda ka dhiibtaan marka la dejinayo heshiisyada cusub.
- Xallinta khilaafaadka ganacsiga
Waddanka xubin ka ah WTO wuxuu helayaa taageerada hay’adda marka uu la kulmo muran ganacsi oo caalami ah.
- Taageero farsamo iyo horumar
Waddamada soo koraya iyo kuwa saboolka ah waxa WTO ka caawisaa tababarrada iyo taageerada farsamo si ay u kobciyaan ganacsigooda.
Gunaanad
Hay’adda Ganacsiga Adduunka waa tiir-dhexaadka dhaqaalaha casriga ah. Inkasta oo ay leedahay caqabado u gaar ah, haddana waxay bixisaa nidaam lagama maarmaan u ah in ganacsigu si nabad ah oo cadaalad ah ku socdo. Ku biirista WTO waxay waddan kasta siisaa fursad uu kaga faa’iidaysto dhaqaalaha furan iyo ganacsiga caddaaladda ku dhisan ee dunida maanta.
